Čujem od mnogih ljudi koji žive na Zapadnom Balkanu, posebno u Bosni i Srbiji, da se ništa nije promijenilo od raspada Jugoslavije. Ovo odražava njihovo razočaranje onim što se dogodilo u posljednjih 25 godina, kazao je američki profesor sa Johns Hopkins univerziteta Daniel Serwer na panou “Šta socijaldemokratski političari i organizacije civilnog društva mogu dalje da urade” u okviru Podgoričkog plenuma “Quo Vadis, Bakans?”.

“Dijelim to razočarenje. Volio bih da vidim daleko veći napredak. Ali to nije objektivno tačno. Prosječan BDP po glavi stanovnika je dvostruko veći nego prije ratova 1990-ih. Osim Covid-19, sigurno je putovati širom bivše Jugoslavije, bez obzira na etnički identitet ili nacionalno porijeklo. U svim bivšim jugoslovenskim republikama i iu Albaniji možete da kažete poprilično šta hoćete, čak iako organizovanje i izdavanje još uvijek nisu besplatni. Katolici, pravoslavci i muslimani uglavnom se mole kako žele, često u obnovljenim crkvama i džamijama. Napredak je zaustavljen, sa krajem onoga što su Amerikanci nazvali unipolarnim momentom”, dodao je Serwer.

Navodi da od tada Balkanu nije bilo lako. 

“Sve balkanske države u velikoj mjeri zavise od ekonomskog rasta EU. Finansijska kriza 2007/’08., grčka finansijska kriza i ekonomski kolaps, poplava imigranata nakon 2011. sa šireg Bliskog istoka i referendum o Bregzitu 2016. dali su Evropi hitnije i prioritetnije probleme od Balkana. Ovaj razvoj događaja je takođe učinio Evropu opreznijom u pogledu izgleda za proširenje. Dakle, stvari na Balkanu mogu biti mnogo bolje nego 1990-ih, ali današnji svijet je dramatično drugačiji od onog koji je postojao tada. Iako su i dalje globalno dominantne, SAD se suočavaju s regionalnim izazovima Kine, Rusije, Irana, pa čak i Sjeverne Koreje, koji imaju prioritet u Washingtonu nad Balkanom”, ističe Serwer.

Kako kaže, Balkan općenito, a posebno Bosna i Kosovo, bili su objekti najviše pažnje 1990-ih. 

“Sada imaju mnogo niži prioritet. To važi i za Evropu, gdje su Brexit, Ukrajina, Sirija, Libija i ilegalna imigracija pitanja koja bacaju sjenku na težnje Balkana da se pridruži Evropi. Istovremeno, Moskva i Peking su angažovani više nego ikada ranije na Balkanu.
Rusi koriste atentate, medijsku manipulaciju, iznajmljene gužve, prodaju oružja i političko finansiranje da uspore ako ne i zaustave napredak ka NATO-u i EU. Kinezi koriste svoje finansije da pozajmljuju, grade i kupuju. Caveat emptor, naravno, iako je ponašanje Pekinga mnogo manje prikriveno od moskovskog i vjerovatno će proizvesti neke pozitivne rezultate za one balkanske zemlje i kompanije koje znaju kako da sklope dobru pogodbu”, poručio je američki profesor.
Istakao je i da Turska – snažna sila na Balkanu iz istorijskih, geografskih i kulturnih razloga – napravila je dramatičan zaokret u više islamističkom i autokratskom pravcu.

“Nijedna od ovih sila ne dijeli evropsku i američku posvećenost liberalnoj demokratiji, odnosno pluralističkoj politici zasnovanoj na individualnim pravima. Oni su daleko skloniji etničkom nacionalizmu. Čak su i SAD imale etničkog nacionalističkog predsjednika koji je otvorio vrata promjeni balkanskih granica kako bi se prilagodile etničkim razlikama – ideja koja nema smisla za liberalne demokrate. I Evropa ima mađarskog premijera koji je posvećeni etnički nacionalista, kao i druge predsjednike i premijere koji koketiraju sa nacionalističkim populizmom. Liberalno-demokratski uticaj na Balkanu je opao. Autokratski uticaj – ako mogu da upotrijebim taj krovni termin da označim različite uloge Rusije, Kine i Turske – je porastao”, dodao je Serwer.

Kako kaže, oni pronalaze plodno tlo. 

“Etnički populizam takođe napreduje na Balkanu: ponovo rasplamsava i normalizuje govor mržnje, dijeli ljude i podstiče neistiniti istorijski revizionizam. Nalet dezinformacija polarizuje politički diskurs i naglašava društvene podjele, tako da se kompromis vidi kao znak izdaje i poraza. Moja poenta: spremni ili ne, odgovornost za održavanje zapadnih težnji i ideala u životu sada leži na ljudima na Balkanu: njihovim vladama, građanima i društvu. Pitanje je da li to možete i kako? Jedan sastojak uspjeha je očigledan na ovom panelu: političari posvećeni liberalnoj demokratiji koji su spremni da urade ono što je potrebno da služe građanima i dobiju njihove glasove. Drugi važan sastojak je civilno društvo: nevladine organizacije koje preuzimaju razmišljanje i organizaciju neophodnu za podršku ozbiljnim političkim i ekonomskim reformama. Oni treba da definišu šta znači da svaka od zemalja Balkana postane evropska i da pritisnu izabrane zvaničnike da izvrše svoje dužnosti”, poruka je Serwera.

Američki profesor kaže da Njemačka, Portugal i Španija su to učinile čak i usred najveće geopolitičke konfrontacije koju svijet poznaje. 

“Izabrali su Zapad, uprkos ogromnim preprekama. Berlin je sada čvrsta liberalna demokratija i model ekonomskog prosperiteta i socijalne kohezije. Ja se žarko nadam da ćete vi na Balkanu pronaći svoj put do takvog političkog, ekonomskog i društvenog ishoda. Usput sam se pozabavio četiri dodatna pitanja, manje-više na sljedeći način: Nedavna previranja u vladi u Crnoj Gori mogu zabrinjavati mnoge, ali ono što se dogodilo u proteklih godinu dana bilo je u skladu sa ustavnim sistemom zemlje: opoziciona vlada je došla na vlast nakon narodnih demonstracija, koalicija nije uspjela da se održi, pa je pala. To se dešava u parlamentarnim sistemima. Liberalna demokratija je pluralistički sistem upravljanja zasnovan na pravima pojedinca.

Socijaldemokratija je politički program ili platforma, ona koja se dobro uklapa u liberalno-demokratski sistem. Politika sjećanja i komemoracije je teška i dugotrajna. U SAD-u se pravo sada rješavamo škola i autoputeva na jugu nazvanih po izdajnicima koji su se pobunili protiv Sjedinjenih Država prije više od 150 godina. Ne želim da obeshrabrujem napore na Balkanu, samo da napomenem da to može potrajati.

U poslovanju sa nekretninama, ključni faktori su „lokacija, lokacija, lokacija“. U današnjem upravljanju Balkanom ključni faktori su „korupcija, korupcija, korupcija“. Amerikanci i Evropljani šalju jasne signale da je vladavina prava centralna briga za one koji žele napredak ka NATO-u i/ili EU. Hapšenja i krivično gonjenje su znak da tužioci rade pravu stvar, a ne da je situacija beznadežna (kao što mnogi na Balkanu pretpostavljaju)”,  zaključio je profesor Serwer.