Oduzimanje prava Mađarskoj da bude domaćin ključnog sastanka ministara vanjskih poslova i odbrane EU najnoviji je znak da je Brisel spreman da se ozbiljno suoči s ponašanjem mađarskog premijera Viktora Orbana koji prkosi normama EU, navodi portal Emerging Europe.

“Evropska unija nije ništa drugo ako ne velika birokratija i kompromis. Nije je lako naljutiti. Potrebno je mnogo da se blok gurne na ivicu svog diplomatskog strpljenja. Međutim, čini se da Mađarska, pod vodstvom Viktora Orbana, testira ove granice alarmantnom učestalošću i intenzitetom”, navodi se u analizi.

“Slično imenovanju lisice da nadgleda kokošinjac”

Urednik Emerging Europe Craig Turp-Balazs piše da je, kada je Mađarska početkom jula preuzela rotirajuće šestomjesečno predsjedavanje Vijećem EU, to stvorilo “paradoks epskih razmjera”.

“To je bilo slično imenovanju lisice da nadgleda kokošinjac. Orban, sa svojim sve više autokratskim tendencijama i uobičajenim omalovažavanjem normi EU, sada je na čelu institucije koju, čini se, prezire”, piše on.

Ističe da predsjedavanje nije samo simbolično, nego to stavlja Mađarsku u poziciju da utiče na dnevni red EU i ima značajnu meku moć.

Iscrpljen narativ

Protivljenje Mađarske većem dijelu programa EU rijetko je bilo suptilno. Bilo je otvoreno, a Orbanova vlada se dosljedno sukobljavala s Briselom oko pitanja u rasponu od nezavisnosti pravosuđa i slobode medija do anti-LGBT+ zakona i korupcije. Nedavno je Mađarska bila trn u oku EU u vezi podrške Ukrajini, dosljedno blokirajući rezolucije, pa čak i financiranje Kijeva.

Ovi sporovi su doveli do toga da je Mađarska redovno označena kao problem EU. Situacija je eskalirala 2022. godine kada je EU zamrznula milijarde eura sredstava dodijeljenih Mađarskoj zbog zabrinutosti zbog korupcije i vladavine prava.

Dio ovih sredstava pušten je u decembru 2023. nakon što je Evropska komisija objavila da bi Mađarska mogla početi tražiti nadoknadu za projekte vrijedne do 10,2 milijarde eura nakon što utvrdi da je ispunila uslove u pogledu nezavisnosti svog pravosuđa.

Dodatna sredstva EU u ukupnom iznosu od skoro 12 milijardi eura i daljnje milijarde pomoći za oporavak od Covid-19 i dalje su blokirani jer kršenja “u oblastima javnih nabavki, tužilačkog postupka, sukoba interesa, borbe protiv korupcije i povjerenja od javnog interesa” nisu riješena, navodi se u saopštenju Komisije.

“Sveukupno, finansijska sredstva koja su i dalje zaključana za Mađarsku iznose oko 21 milijardu eura”, saopštila je Komisija u decembru.

“Simbolički signal”

Turp-Balazs navodi da je Orbanov odgovor na to bio predvidljiv – prkosio je i predstavljao Mađarsku kao žrtvu.

“On prikazuje Mađarsku kao usamljenog branioca nacionalnog suvereniteta protiv EU koja djeluje van svojih nadležnosti. Međutim, ovaj narativ je slab, kako na domaćem tako i na međunarodnom planu”, piše on.

Ove sedmice, EU je poduzela korak bez presedana oduzimajući Mađarskoj pravo da bude domaćin sljedećeg sastanka ministara vanjskih poslova i odbrane zbog njenog stava o ratu u Ukrajini. Sastanci, koji su prvobitno planirani da se održe u Budimpešti, će se sada održati u Briselu.

Taj potez uslijedio je nakon sastanka koji je Orban održao s ruskim predsjednikom Vladimirom Putinom u Moskvi ranije ovog mjeseca. Dok je Orban ovo putovanje nazvao “mirovnom misijom”, predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen opisala ga je kao “ništa osim misije udovoljavanja”, a odlazeći visoki predstavnik EU za vanjsku politiku, Josep Borell, rekao je da Orbanove akcije trebaju imati “posljedice” i da “treba poslati signal, čak i ako je to simboličan signal”.

Borell je također iskoristio priliku da osudi veto Mađarske na vojnu pomoć EU Ukrajini, koja trenutno utiče na nadoknadu od 6,6 milijardi eura za tu zemlju.

Mađarska je odgovorila opisujući taj potez kao “potpuno detinjast”.

Ekonomija trpi posljedice

U analizi se navodi da Mađarska privreda osjeća posljedice svoje otuđenosti od EU, a njen loš učinak u posljednjih nekoliko godina vjerovatno je najteže pogodio konzervativne Mađare koji čine Orbanovo glasačko tijelo.

Energetske subvencije koje su Mađarima obezbjeđivale neke od najjeftinijih cijena gasa i električne energije u Evropi su se većinom zadržale, ali posljednjih godina je mađarska forinta podvrgnuta značajnoj deprecijaciji, što utiče na cijenu uvoza i doprinosi inflatornim pritiscima.

Visoke stope inflacije u zemlji, iako su sada daleko niže od njihovog vrhunca od 17,5 posto početkom 2023., erodirale su kupovnu moć, utičući na obične Mađare više nego što bi Orban želio.

Ima i negodovanja među malim preduzećima gdje su ljudi nezadovoljni načinom na koji je Orbanova vlada dala prioritet stranim direktnim investicijama iz velikih globalnih korporacija, uključujući gigante u automobilskoj industriji kao što su Audi, BMW i Mercedes-Benz. Ove investicije su najavljene kao velike pobjede Orbanove stranke Fidesz, obećavajući otvaranje novih radnih mjesta i ekonomsku stimulaciju, te služe kao argument da njegova neliberalna socijalna politika nije prepreka za ulaganja.

Strategija vlade po pitanju stranih direktnih investicija uključivala je nuđenje velikih poreznih poticaja, stvaranje povoljnih uvjeta za ulaganja i naglašavanje strateške lokacije Mađarske u srednjoj Europi kao prednosti za logističke operacije. Općenito, strategija je uspjela. Međutim, uprkos ovim ulaganjima, ekonomski rast Mađarske bio je neujednačen i, po nekoliko mjera, nezadovoljavajući u poređenju sa njenim kolegama iz srednje i istočne Evrope.

Prema namci BNP Paribas, “Mađarska ima jednu od najlošijih ekonomija u regionu”. BDP je pao za 0,9 posto u 2023. Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) očekuje blagi oporavak ove godine, na 2,4 posto, ali je u nedavnom izvještaju upozorila da tempo dezinflacije, buduće cijene energije i isporuka fondova EU u zavisnosti od daljih reformi predstavlja rizik za izglede zemlje.

Tenzije zbog nafte

U analizi se navodi da je oslanjanje Mađarske na rusku energiju dodatno je zakomplikovalo njen ekonomski pejzaž. Dok se ostatak Evrope bori da diverzificira svoje izvore energije kao odgovor na ukrajinsku krizu, Mađarska je i dalje vezana za Moskvu.

“Ova zavisnost ne samo da podriva solidarnost EU, već i ostavlja Mađarsku ranjivom na geopolitičke šokove”, piše Turp-Balazs.

Prošlog mjeseca je Kijev usvojio sankcije koje blokiraju tranzit sirove nafte koju je prodaje najveća moskovska privatna naftna kompanija Lukoil u centralnu Evropu, što je izazvalo strah od nestašice snabdijevanja u Budimpešti. Mađarska se oslanja na Moskvu za 70 posto svog uvoza nafte, a na Lukoil za polovinu tog iznosa.

Turp-Balazs ističe da je ironično što Mađarska sada želi da upravo EU interveniše u njeno ime.

“Odluka Ukrajine suštinski ugrožava sigurnost snabdijevanja Mađarske. Ovo je neprihvatljiv korak Ukrajine, zemlje koja želi da bude članica Evropske unije, a jednom odlukom dovodi u opasnost opskrbu naftom“, rekao je ministar vanjskih poslova zemlje Péter Szijjártó u ponedjeljak na sastanku izaslanika EU u Briselu.

Slovačka je također rekla da bi mogla biti pogođena ukrajinskom djelimičnom zabranom za izvoz ruske sirove nafte koja prolazi kroz zemlju. Naime, 88 posto uvoza nafte u Slovačkoj 2023. godine došlo je iz Rusije.