"Peti oktobar je bio i ostao dan velike pobjede nad Slobodanom Miloševićem. I tu borbu su iznijeli građani Srbije zajedno sa političkim partijama koje su ih tokom te borbe vodile i predstavljale, kao i aktivnim civilnim društvom", kaže u razgovoru za Danas sociološkinja Vesna Pešić.

Kako dodaje, to je bila herojska borba protiv jednog krvavog režima koji je kriv za smrt hiljada ljudi kako u ratovima sa susjedima, tako i brojnim zločinima kod kuće.

- Režima koji je proizveo četiri rata, jednu od najvećih inflacija u istoriji čovječanstva, opljačkanu deviznu štednju, pljačku piramidalnim šemama, bacio cijelo stanovništvo u siromaštvo i bijedu, ostavio penzionere bez penzija, benzin je sipan iz flaša, zemlja izopštena iz svih međunarodnih organizacija i pod optužnicama Haškog tribunala. Na kraju je proizveo ogroman egzodus Srba iz Hrvatske, kapitulirao na Kosovu i masovno počinio zločine nad Albancima i stradalništvo tamošnjih Srbima. Srbija je bila na kolejnima.

*Ta velika nada, napor i žrtve koje su podnijeli obični ljudi petog oktobra…, kako vi kao stručnjakinja za društvena zbivanja vidite aktuelnu situaciju?

– Peti oktobar jeste bio trenutak nade da Srbija krene drugim putem od onog kojim je Srbija krenula sredinom 80-tih godina, odlukom za autoritarni nacionalizam i planirane ratove za veliku Srbiju (“svi Srbi u jednoj državi”), jer je tada cijela istočna Evropa krenula putem demokratije i demontiranja diktatorskih režima. To se nama nije desilo, iako je bilo pokušaja. Premijer Zoran Djinđić je briljantnom pameću i energijom postavio novu viziju Srbije – Srbija u EU. Ubistvo Đinđića je pokazalo da to nisu bili samo “Sloba i Mira” koji neće EU, nego se u međuvremenu formirala jedna vladajuća klasa koja se silom suprotstavila zavođenju uređenog društva. Tu prije svega mislim na Crkvu, bezbednosne strukture koje su spaljivanjem dokumenata prale svoju biografiju, političke namještenike, intelektualnu i ideolosku elitu srpskog nacionalizma, stranke koje su bile dio Miloševićeve vlasti, kao i oni koji su se švrcom obogatili dok smo bili pod sankcijama.

Zato ta dva perioda – onaj petog oktobra i današnja situacija ne mogu se porediti. Istorija ide dalje ne ponavlja se. Pa ipak bih rekla da mi već 40 godina živimo u jednom istom režimu, koji počiva na ideologiji formulisanoj na samom početku, tokom procesa raspada Jugoslavije. Srbija nije prihvatila vrijednosti vladavine prava, podele vlasti, demokratiju, jednakost i indivdualne i medijske slobode, jer su te vrijednosti nespojive sa radikalnim nacionalizmom koji vlada već decenijama i sad se zove “srpski svet”. Održavanje tog plana i njegovo prikrivanje, odvelo je Srbija u neprekidno propadanje, šta god da govori Vučićeva propaganda.

Dešavanja 5. oktobra (Foto: EPA-EFE)

*Da li pretjeruju oni koji tvrde da je danas gore nego devedesetih, odnosno da je Vučićev režim gori od onog koji tada vladao?

– Period ratova ne možemo porediti sa periodom mira, valjda je bolje da ljudi ne ginu, ali se samo društvo nije značajno promijenilo niti se odustalo od srpskog nacionalnog plana. Nastavilo se propadanje Srbije, iako je Tadić dobio status kandidata za EU, ali od toga nismo odmakli. Dolaskom Vučića na vlast…, on je morao da se dokaže i otkloni spoljašnji pritisak posebno Njemačke koja je kao uslov svih uslova za ulazak Srbije u EU (i njegovu vlast) postavila priznanje (rješavanje) Kosova. Vučić se preporučio potpisivanjem Briselskog sporazuma koji je morao delimično da ostvari (npr. izbacivanje institucija Srbije sa Kosova i ulazak Srba u njih). Taj specijalista za propagandu učvršćivao je autokratiju i svoju ličnu vlast, a spolja se preporučio saradnjom oko Kosova i garantovanjem mira i stabilnosti u regionu. To je ona famozna stabilokratija, koju je zdušno podržala Angela Merkel i Vučića kao svog favorita. Za sve to vrijeme on je održavao bliske veze sa Putinom, a u zemlji je dnevno tabloidima i on sam pumpao popularnost ruskog predsjednika kao zaštitnika “našeg Kosova”. Dodao je i blisko prijateljstvo sa Kinom, pa današnjicu obilježenu autoritarnom vlašću Vučića vidim kao metastazu propadanja Srbije.

*Kako ocjenjujete ponašanje opozicije? Da li odgovarajuće deluju i da li su na visini zadatka, odnosno izazova?

– Opozicija je u stanju entropije kojoj izgleda nema kraja. To je niz atomiziranih grupacija, velikim dijelom suvišnih, koje nemaju ni koheretnu političku platformu, ni potrebnu infrastrukturu da bi učinili bilo šta. One nemaju ni potrebnu infrastrukturu da bi učinile bilo šta. Da biste postigli bilo koji cilj u politici, morate imati i jaku političku organizaciju koja takvu borbu može da iznese, da svoje pristalice ujedine u front. Koalicija Srbija protiv nasilja je ulivala nadu i napravila određene pomake u decembru 2023, ali se katastrofalno raspala neshvatljivom odlukom o bojkotu junskih izbora, pod izgovorom da samo treba pričekati septembar kada će Vučić dati “izborne uslove”. A već je bio jedan bojkot koji nije ništa donio, i ovog puta se bojkot pokazao kao pogubna i katastrofalna politika. Razbijanje koalicije je bio težak udarac za sve one koji se protive Vučićevom režimu. Ako već poredimo današnje vrijeme i devedeste, moram da kažem da današnje opozicione partije ne mogu ni da se prinesu partijama koje smo imali u to vrijeme, ni politički ni organizaciono, a bogami, ni intelektualno. Tu nešto mora da se preduzme pod hitno i da se bojkot jednom zauvek stavi “ad acta“.

*U ovom trenutku, dva su osnovna problema u društvu. Bar tako se ispostavlja na osnovu onoga što se događa u javnosti i na osnovu tvrdnji ljudi koji se bave javnim poslom. Uništenje životne sredine iskopavanjem litijuma, za šta se zalaže vlast, kao i problem Srpkinja i Srba na Kosovu, koji se suočavaju sa ukidanjem osnovnih uslova života tamo. Za takav ishod se, također, optužuje režim Vučića. Kako vidite to?

– I jedan i drugi problem su samo živi dokazi našeg kontinuiranog propadanja. Što se tiče litijuma, jasno je da smo se mi za ovih posljednjih 40 godina doveli na nivo propale, dezorganizovane, banana republike koja je prepuštena na milost i nemilost svakojakim predatorima, kao što je Rio Tinto i velikim silama, u ovom slučaju zapadnim, a preko Kineza pa do Rusa koji svi imaju dio kolača naših prirodnih resursa. Koštunica i Tadić su Rusima dali NIS, našu naftu i gas, Vučić Kinezima Bor i bakar istočnu Srbiju da kopaju zlato i platinu, dobili su Ling Long prljavu indistriju guma. E, sad kancelar Šolc dolazi da traži da kopamo litijum, a u Njemačkoj to ne može jer nema bezbjednog kopanja te rude. Amerima prodajemo oružje za Ukrajinu i što god traže. Resursi se pljačkaju samo najslabijima, a velike sile su se sve u tome izvježbale pošto to rade već vijekovima, a pogotovo u Africi i na Bliskom istoku. Ali nećemo ništa imati od toga što ćemo kritikovati vuka što je vuk, osnovno pitanje za nas same je kako smo postali takva ovca za šišanje, jer to nikada nismo bili od stvaranja srpske države. A pogotovo Jugoslavija nije bila ničija ovca jer se nešto ne sjećam da je Josipu Brozu iko kopao bilo šta po njegovoj zemlji. Cijela stvar je dokaz da smo mi izgubili svaki ugled i poštovanje među drugim državama, pa nas one više ne posmatraju kao eventualne partnere, već kao ručak kad im treba.

Kosovo je drugi primjer našeg potpunog poraza i poraza polike koja se odavde vodi prije i naročito posle poslije raspada Jugoslavije. U cijelu stvar smo ušli dosta drčno, Koštunica je Kosovo zapisao u Ustav, Vučićeva politika i komandovanje šta da se na Kosovu radi, dovela je tamošnje Srbe ostavljene same na ledini. Postali su plijen sa obje strane, srpske i sada posebno albanske.

*Da li je Vučić „izdao“ Kosovo i šta znači „izdaja“?

– Bila bi možda “poetska pravda” da baš Vučić podnese svu odgovornost za taj fijasko koji se zove Kosovo, ali istina je da je tu bilo puno babica. Od Crkve, preko intelektualaca, vojske, policije, političara i sa jedne i sa druge strane barikade, pa od one publike na Gazimestanu. Koštunica i Tadić su imali priliku da riješe to pitanje, kad je Milošević već propao, ali su ga gurnuli pod tepih i ostavili da trune, jedan iz nacionalizma, drugi iz oportunizma. Odgovornost imaju i sami Srbi sa Kosova jer nikad nisu uspjeli nezavisno da formulišu svoje interese u okvirima realnosti, jedan je to možda pokušao, ali je bio ubijen. Na isti način nisu mogli ni Srbi u Krajini da sami formulišu svoje ciljeve i potrebe, pa će izgleda nažalost, podijeliti i njihovu sudbinu.

*Vjerujete li da će Vučić „izgurati“ iskopavanje litijuma uprkos tome što se većina građana protivi, a da mu ne strada rejting? Ima li te snage koja to može da zaustavi?

– Ubijeđena sam da neće kopati!

*Kako vidite Srbiju, ekonomski ali i po stepenu demokratičnosti u društvu do EXPO 2027?

– Vučić je obećao mir i da neće ratovati, ali je u Srbiji vodio putinovsku propaganda u svim tabliodima i vrijedno ga posjećivao. Obećao je da neće ratovati, ponavljajući mir i samo mir. Dok nije bilo rata u Ukrajini, EU i SAD se nisu mnogo zbog toga uzbuđivali. Sa Zapada su stigli aplauzi lično njemu i režim nazvali stabiliokratijom. Vučićeva vladavina je samo kruna našeg zaostajanja i propadanja. Kad je država iznutra prazna, bez demokratije i jedne institucije, sem jednog čovjeka, predsjednika, koji o svemu odlučuje, pa i da u Skupštinsku raspravu o litijumu i Kosovu, kaže, sada je Srbija postala plijen svih velikih sila. Od Kine, Rusije, EU i SAD. Da vidimo što bi Šolc otišao u Hrvatsku, članicu EU, da od nje traži što je tražio od Srbije – kopanje litijuma. A sama Njemačka ima više te rude, a njena ministarka je tu skoro rekla da neće kopati jer za sada nije bezbjedno. Kopat će ako bude neškodljiva tehnologija. Kina je dobila veliki dio istočne Srbije da kopa i izvozi bakar, zlato i platinu, a nama pripada samo tri posto, ako i to plaćaju, ne znam. Dobili su Ling Long u Zrenjaninu za najprljaviju fabriku guma.