Sud Bosne i Hercegovine je prvostepenom presudom oslobodio Borislava Paravca, Andriju Bjeloševića i Milana Savića optužene za zločin protiv čovječnosti na području Doboja i Teslića. Prvooptuženi u ovom predmetu bio je Milan Ninković, ali je postupak protiv njega razdvojen zbog bolesti. Osim toga sudsko vijeće je ustvrdilo da nije dokazano da su Paravac, u svojstvu predsjednika Kriznog štaba u Doboju, a Bjelošević kao načelnik dobojskog Centra javne bezbjednosti učestvovali u udruženom zločinačkom poduhvatu zajedno s članom Kriznog štaba, Milanom Ninkovićem (postupak protiv njega razdvojen zbog bolesti), vojnim komandantom Milovanom Stankovićem (koji je nedostupan) i drugima.

Piše: Dženana Karup Druško

Vijeće je (po onome što je objavljeno) smatralo potrebnim “napomenuti da mora postojati namjera optuženih budući da UZP nije rastegljiv pojam… Ne može se jednostavno pretpostaviti da je on postojao s obzirom na razmjere zločina koji su se nesumnjivo dogodili… UZP optužba bazira se samo na funkcijama koje su vršili optuženi“. Ironija je da sve ovo što Sud BiH u Sarajevu nije uspio utvrditi, za osam godina suđenja (o trošku građana BiH koji plaćaju advokate optuženih i sve druge troškove), a Tužiteljstvo BiH dokazati, utvrdio je još davno sud Ujedinjenih nacija u Haagu.

Haške presude

Da su se sudije ili tužitelji iz ovog procesa udostojili pročitati bar nešto – podsjetimo da su odjeljenja za ratne zločine i Suda i Tužiteljstva BiH formirana međunarodnim donacijama kako bi preuzeli i nastavili rad haškog suda – od brojnih haških dokaza i presuda vidjeli bi da je do u detalje dokazano kako je realiziran udruženi zločinački poduhvat za Doboj. U haškim presudama je utvrđena i presuđena odgovornost, i to sve s namjerom, od Slobodana Miloševića, preko Jovice Stanišića i Franka Simatovića, do političkog, vojnog i policijskog rukovodstva Republike Srpske, upravo u formi UZP-a koji je Sud BiH odbacio.

U presudi Stanišiću i Simatoviću haško vijeće je zaključilo da KRIVI su na osnovu učešća u UZP-u (prva kategorija, znači namjera) koji je obuhvatao i Doboj. Vijeće je upravo preko uloge Milanana Stankovica utvrdilo uloga Slobodana Miloševića u UZP-u za Doboj. 

Mićo Stanišić, Karadžićev ministar policije i Stojan Župljanin, načelnik CSB-a Banja Luka i član Kriznog štaba Autonomne regije Krajina, presuđeni su uz ostalo i za sudjelovanje u UZP-u u kome su bili i Radovan Karadžić, Momčilo Krajišnik, Biljana Plavšić, Nikola Koljević, Ratko Mladić, Momčilo Mandić, Velibor Ostojić, Momir Talić, Radoslav Brđanin, Milomir Stakić i Simo Drljača“. Pored toga, na osnovu dokaza o pojedinim općinama, haško vijeće je zaključilo da su u tom UZP-u učestvovali i Vojislav Kuprešanin, Vlado Vrkeš, Mirko Vručinić, Jovan Tintor, Nedeljko Đekanović, Savo Tepić, Stevan Todorović, Blagoje Simić, Vinko Kondić, Malko Koroman, Ðorđe Ristanić, Predrag Radić, Andrija Bjelošević, Ljubiša Savić zvani Mauzer, Predrag Ješurić i Branko Grujić.

Zašto sudije i tužitelji u BiH ignoriraju ove dokaze i presude? Je li ovo definitivna potvrda sumnji o kojima se odavno piše, da su pravosudnim sistemom u BiH ovladali Beograd i Zagreb kako bi se izvršila revizija haškog naslijeđa, relativizirali zločini i promijenio narativ o ratu u BiH? Podsjetimo, da zbog sličnih problema (bošnjačke) žrtve već neko vrijeme najavljuju da će prekinuti suradnju s Tužiteljstvom i Sudom BiH.

Nevjerodostojni Bjelošević

Kako su sudije u Haagu, za razliku od Suda BiH, utvrdile ulogu Bjeloševića?

Prema svjedočenju Bjeloševića operacija zauzimanja Doboja počela je s planine Ozren, a organizirao ju je major JNA Milovan Stanković. Bjelošević je tvrdio da nije učestvovao u toj operaciji, ali je priznao da je znao da će ona biti izvedena i da će u njoj učestovati pripadnici policije, kao i da je on u to vrijeme bio na Ozrenu. Iz haške presude: “Vijeće zaključuje da su 3. maja 1992. pripadnici srpske paravojske, uključujući Crvene beretke koje je plaćao CSB Doboj, te pripadnici JNA i milicije, preuzeli vlast u gradu Doboju. Pošto je razmotrilo svjedočenje Andrije Bjeloševića Pretresno vijeće zaključuje da “njegov iskaz da nije bio uključen u tu operaciju nije vjerodostojan“.

Nakon što su srpske snage preuzele vlast, Muslimani i Hrvati u Doboju bili su žrtve zločina kao što su silovanje, ubistvo i pljačka, koje su nad njima vršili pripadnici Crvenih beretki, plaćeni od strane CSB-a Doboj, pripadnici Specijalnog odreda milicije CSB-a Banja Luka i razne paravojne grupe, uključujući Predine vukove i martićevce. “Predrag Radulović obavijestio je Andriju Bjeloševića o tim zločinima, ali mu je on rekao da u vezi s tim ništa ne može da uradi. “ Svjedočeći u jednom haškom postupku Obren Petrović je u sudu izjavio da je u januaru 1993. otpušten iz MUP-a Republike Srpske po kratkom postupku na osnovu prijedloga Andrije Bjeloševića “prvo, propust da provodi zakon i red; i drugo, 'štitio je Muslimane, što dovodi do pada morala policije i vojske'“.

Mirzu Lišinovića su uhapsili pripadnici jedne srpske paravojne jedinice i odveli ga u Centralni zatvor u Doboju. U zgradi CSB-a je bio pretučen. U zaključku haškog vijeća stoji da je Lišinović još 18. maja 1992. o tome obavijestio načelnika CSB-a Andriju Bjeloševića, ali “on nije ništa preduzeo da spriječi ta premlaćivanja sve do 12. juna 1992, a i tada je samo izdao naredbu o zabrani primjene sile. Na osnovu načina na koji su ti napadi vršeni, te činjenice da su zatočenici bili isključivo Muslimani i Hrvati, Pretresno vijeće zaključuje da su pripadnici srpskih paravojnih organizacija, uz prešutno odobravanje Andrije Bjeloševića, brutalno postupali sa zatočenim Muslimanima i Hrvatima kako bi ih zastrašili i diskriminirali na osnovu njihove nacionalne pripadnosti.“

Presuđeni UZP (za Doboj) u Haagu

Činjenice o UZP-u za Doboj utvrđene i presuđene u MKSJ:

Vijeće konstatuje da je cilj rukovodstva bosanskih Srba počev od 1991. bio da Srbi žive u jednoj državi, zajedno s drugim Srbima bivše Jugoslavije. I rukovodstvo bosanskih Srba zagovaralo je ideju Velike Srbije. Glavni način ostvarivanja tog cilja bio je očuvanjem Jugoslavije, u ovom ili onom obliku. To je razlog stava da Srbi iz Srbije, Hrvatske, BiH i Crne Gore trebaju da žive u jednoj državi, koja će obuhvatati neke teritorije svake od tih republika. Međutim, srpske teritorije u tim republikama nisu bile definisane. Još 1991. rukovodstvo bosanskih Srba počelo je da preduzima korake ka rješavanju te situacije uspostavljanjem srpskih autonomnih oblasti širom BiH.

Rukovodstvo SDS-a i bosanskih Srba intenziviralo je proces teritorijalnog razgraničenja, čiji je važan dio bilo nasilno preuzimanje vlasti na određenim teritorijama. To se radilo uspostavljanjem zasebnih i paralelnih ustanova bosanskih Srba, kao što je Skupština Republike Srpske, osnovana 24. oktobra 1991, te naposljetku uspostavljanjem RS sa zasebnom vladom. Rukovodstvo bosanskih Srba pokrenulo je proces formiranja srpskih opština. Glavni instrument u tom pogledu bile su Varijanta A i B Uputstva koje je izdalo rukovodstvo SDS-a i koje su bile provedene širom BiH. Pored cilja razgraničenja srpskih teritorija, glavna svrha tog Uputstva bila je da se lokalne srpske zajednice i njihove vođe pripreme za preuzimanje vlasti u opštinama.

Nakon toga je uslijedilo je nasilno preuzimanje vlasti opštinama. Rukovodstvo bosanskih Srba upravljalo je razvojem događaja u opštinama jer je vršilo kontrolu nad srpskim snagama, stranačkom strukturom SDS-a, kriznim štabovima i Vladom RS-a. Na osnovu brojnih izjava tadašnjih članova rukovodstva bosanskih Srba Vijeće zaključuje da je cilj tih aktivnosti bio da se trajnim uklanjanjem bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata uspostavi što je moguće etnički “čišća“ srpska država.

Vijeće se van razumne sumnje uvjerilo da je zaista postojao zajednički plan, nastao je najkasnije 24. oktobra 1991, čiji je cilj bio trajno uklanjanje bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata s teritorije planirane srpske države

Vijeće je zaključilo da su u rasprostranjenom i sistematskom preuzimanju vlasti u opštinama učestovali sljedeći učesnici UZP-a, koji su bili dio hijerarhije policije i njoj potčinjenih snaga, uključujući rezervni sastav i specijalne jedinice policije: Stevan Todorović, načelnik SJB-a Bosanski Šamac, Malko Koroman, načelnik SJB-a Pale, Simo Drljača, načelnik SJB-a Prijedor, Andrija Bjelošević, načelnik CSB-a Doboj, Krsto Savić, načelnik CSB-a Trebinje i Stojan Župljanin, načelnik CSB-a Banja Luka.

Uloga Kriznog štaba

Srpska opština Doboj proglašena je 26. marta 1992. Na sjednici Savjeta za nacionalnu bezbjednost i Vlade Republike Srpske, održanoj 27. aprila 1992. sačinjeno je opsežno uputstvo za krizne štabove koji su formirani u srpskim autonomnim oblastima kako bi preuzeli funkcije vlasti i opštu upravu u opštinama. Članovi kriznih štabova bili su predsjednik skupštine opštine ili predsjednik izvršnog odbora opštine (Varijanta A) ili predsjednik opštinskog odbora SDS-a (Varijanta B), a članovi su bili i komandanti opštinskih štabova TO-a i načelnici policije. Sastancima kriznih štabova redovno su prisustvovali predstavnici vojske. Dragan Đokanović u svom svjedočenju je rekao da su krizni štabovi preuzeli funkcije skupština opština i imali apsolutnu vlast u opštinama.

Nakon preuzimanja vlasti u Doboju, kontrolu nad opštinom je preuzeo srpski Krizni štab. Andrija Bjelošević je ostao na položaju načelnika CSB-a. Drago Ljubičić je imenovan za predsjednika Srpske opštine Doboj. Predsjednik Ratnog predsjedništva bio je Boro Paravac. Vlada bosanskih Srba je 23. maja 1992. donijela odluku o ukidanju kriznih štabova zaključujući da “treba što prije stvoriti uslove za rad redovnih organa vlasti“ i da u opštinama treba formirati ratna predsjedništva. Na prethodnom zajedničkom sastanku Savjeta za nacionalnu bezbjednost i i Vlade održanom 22. aprila 1992. zaključeno je da Vlada imenuje ratna predsjedništva i ratne izvršne odbore u svim opštinama u kojima “ne funkcionišu“ izvršni odbori.

Vijeće zaključuje da su srpske snage odvozile stanovnike muslimanske i hrvatske nacionalnosti iz Doboja ili da su oni napuštali Doboj zbog zlostavljanja, zastrašivanja, kao i pljačke i uništavanja njihove imovine i vjerskih objekata koje su vršili srpski Krizni štab u Doboju i paravojne grupe.

Haško vijeće je zaključilo da su srpske snage nad muslimanskim i hrvatskim stanovništvom Doboja počinile nehumana djela (prisilno premještanje) i deportaciju kao zločine protiv čovječnosti. Pripadnici paravojnih jedinica, naročito Crvenih beretki i martićevci, hapsili su muškarce u civilnoj odjeći, Muslimane i Hrvate, i odvodili ih u zgradu CSB-a, a zatim u Centralni zatvor u Doboju. Pretresno vijeće je prihvatilo iskaz Miroslava Vidića, upravnika zatvora, da je smještajni kapacitet Centralnog zatvora u Doboju bio približno 100 lica, ali da je nakon preuzimanja vlasti u gradu broj zatočenika bio veći. Vijeće zaključuje da su pripadnici Ministarstva pravde Republike Srpske, uz odobrenje srpskog Kriznog štaba u Doboju, zatočenike u Centralnom zatvoru u Doboju držali u nehumanim uslovima, gdje su sanitarni uslovi bili nezadovoljavajući.

Premda su Centralni zatvor u Doboju i svi zatvorski čuvari, uključujući upravnika, Miroslava Vidića, bili pod upravom Ministarstva pravde RS, njihov rad zapravo je kontrolisao lokalni Krizni štab. Pretresno vijeće je zaključilo da je načelnik CSB-a Doboj, Andrija Bjelošević, bio učesnik u UZP-u. Bjelošević je prešutno odobravao iživljavanje pripadnika paravojnih organizacija nad zatočenim Muslimanima i Hrvatima. Bjelošević je bio obaviješten o zločinima koje su činili pripadnici Crvenih beretki, banjalučkog Specijalnog odreda milicije i raznih paravojnih grupa, uključujući Predine vukove i martićevce. Pretresno vijeće konstatuje da su učesnici u UZP-u, prilikom upotrebe tih srpskih snaga u Doboju za činjenje zločina, postupali u skladu sa zajedničkim planom.

Milan Savić u dokazima Tribunala

Kolika je i kakva bila uloga kriznih štabova potvrđuje i sljedeći zaključak haškog vijeća: “Andrija Bjelošević se konsultovao s dobojskim Kriznim štabom, koji je od njega zatražio da imenuje Milana Savića za pomoćnika načelnika CSB-a Doboj.” Obren Petrović, kao svjedok haškog tužitelja, u Tribunalu je svjedočio da je vidio kako pomoćnik načelnika CSB-a Milan Savić izdaje naređenja pripadnicima Crvenih beretki, pa je pretpostavio da su pripadnici Crvenih beretki bili u dobrim odnosima i s načelnikom CSB-a Bjeloševićem. Petrović je posvjedočio i da je Stanković imao određeni stepen kontrole nad Crvenim beretkama.

Sud BiH nije mogao utvrditi ni ulogu Kriznog štaba i Bjeloševića u vezi s upućivanjem formacije Miće u Teslić, mada su zaključili da nije sporno da je iz Doboja u Teslić poslata formacija Miće i da su njeni pripadnici tamo izvršili maltretiranja i ubistva.

Haški tribunal zaključio je: “Prema jednom izvještaju grupe Miloš, na radnom sastanku političkog rukovodstva opštine Teslić s generalom Mladićem i pukovnikom Slavkom Lisicom, ta dvojica oficira i predsjednik Skupštine opštine Teslić iznijeli su mišljenje da etničko čišćenje u opštini Teslić trebaju obaviti pripadnici SJB-a. U tom izvještaju se zatim navodi da je Mladić savjetovao pripadnicima VRS-a i SDS-a da pale i ubijaju Muslimane i Hrvate gdje stignu i rekao da će im on pismeno garantovati da oni za ta djela neće snositi nikakvu odgovornost. U izvještaju se navodi da su narednog dana pukovnik Dejan Bilanović i major Vukašin Nedić insistirali da milicija ubija Muslimane i Hrvate. Izvještaj je možda sačinjen na dan održavanja sastanka ili dan kasnije, u julu ili početkom avgusta 1992.“

Pripadnici grupe Miće prijetili su da će uhapsiti ili ubiti Nikolu Perišića, predsjednika opštine Teslić i člana SDS-a.Tada je Stojan Župljanin naredio Predragu Raduloviću da oformi jednu borbenu grupu, pohapsi ih i podnese krivičnu prijavu protiv njih. Radulović i njegova grupa, zajedno s jedinicama VRS-a 30. juna 1992. uhapsili su 16 pripadnika grupe Miće. Na dan kad su izvršena ta hapšenja, održan je sastanak u stanici policije u Tesliću, rukovodstvo Centra službi bezbjednosti iz Doboja reklo je Raduloviću da ne bi bilo pametno da se u krivičnu prijavu koju je on sastavljao u vezi s hapšenjem uvrsti i Milan Savić, koji je bio iz CSB-a Doboj i pripadnik grupe Miće. U krivičnoj prijavi od 8. jula 1992. među imenima osumnjičenih nije bilo Milana Savića.

Vijeće je utvrdilo da su srpske snage od početka aprila 1992. do septembra 1992. u opštini Teslić počinile krivična djela, a među izvršiocima su bili pripadnici VRS-a, uključujući vojnu policiju, pripadnici policije, uključujući radnike CSB-a Doboj, SJB-a Teslić, pripadnike rezervnog sastava milicije i pripadnike banjalučkog Specijalnog odreda policije, zatim lokalni Krizni štab i grupa zvana Crvene beretke ili grupa Miće, koju su predvodili kapetan VRS-a Ljubiša Petričević i zamjenik načelnika CSB-a Doboj Milan Savić i koja se sastojala i od pripadnika milicije i od pripadnika VRS-a.

Uz bojne haške dokaze može se zaključiti da je u MKSJ utvrđen UZP za Doboj u kome su bili Milošević, Jovica Stanišić, Franko Simatović, Radovan Karadžić, Momčilo Krajišnik, Mićo Stanišić, Stojan Župljanin, Andrija Bjelošević kao i krizni štab Doboja na celu s Paravcem i Stankovićem, uključujući lokalne zapovjednike vojnih i policijskih jedinica koje su činile zločine u Doboju. Što je bio dio šireg plana – etnički čiste srpske države.